NSƯT Diễm Lộc “Súy Vân”: Người của một thời

NSƯT Diễm Lộc trong vai Súy Vân

Diễm Lộc “Súy Vân”:  Người của một thời

Mai Văn Lạng

Nói đến nghệ thuật chèo độc đáo của dân tộc, không thể bỏ qua nhân vật Súy Vân - người đàn bà “nổi loạn” chống lại cả một chế độ xã hội phong kiến mục ruỗng đến tột cùng. Trải qua năm tháng, lịch sử đã ghi nhận nhiều nghệ sĩ có tên tuổi thể hiện thành công vai diễn này. Một trong những nghệ sĩ thành công nhất là nghệ sĩ ưu tú Diễm Lộc.

NSUT Diễm Lộc sinh năm 1938. Quê gốc Ba Vì (Hà Tây cũ),   nhưng từ nhỏ, đã theo cha mẹ ra sống ở Láng Hạ - Hà Nội. Lên sáu tuổi, cô bé Lộc đã say mê nghệ thuật. Cô lắng nghe những bài dân ca mà mẹ hát, hát theo một cách say sưa, lớn lên một chút cô tìm đến các rạp hát để xem, mê từng lớp diễn, từng bài hát, điệu múa của sân khấu ca kịch lúc nào chẳng rõ.

Năm 1956, khi đã trở thành cô thiếu nữ Hà thành dịu dàng, đoan trang, thùy mị, có giọng hát hay và đặc biệt say mê nghệ thuật, Diễm Lộc được nghệ sĩ Lưu Quang Thuận tuyển về làm diễn viên cho đoàn chèo của Sở văn hóa Hà Nội. Năm 1958 Diễm Lộc chính thức là người của Nhà hát chèo Trung ương. Từ đó nghệ sĩ Diễm Lộc say mê diễn, đầy tài năng và sáng tạo ở các vai được giao như: Chị Ba Đẹp trong Lọ nước thần của tác giả Trần Vượng, Nàng Châu Long trong vở chèo cổ Lưu Bình Dương Lễ, Thị Mầu trong Quan Âm Thị Kính, Tấm trong Tấm Cám, Chị Trúc trong Bên sông Trà Khúc,… Đặc biệt là Súy Vân trong vở chèo Súy Vân của Nhà hát chèo Trung ương. Tên tuổi Diễm Lộc và dường như cả cuộc đời của nghệ sĩ gắn liền với vai Súy Vân, nhân vật Súy Vân, tính cách và cuộc đời Súy Vân.

 Xem  Diễm Lộc diễn Súy Vân, mọi người đều kinh ngạc, kinh ngạc một phần vì lối sống, cách cư xử và ứng xử trong tính cách của nàng Súy Vân xa xưa, nhưng cái lạ chính là vì cách thể hiện Súy Vân của Diễm Lộc.

Trong nghệ thuật sân khấu dân tộc, tích trò là nét hấp dẫn, thu hút khán giả nhưng nhiều khi tích trò khán giả đã xem đến thuộc làu rồi mà vẫn thích xem đi xem lại nhiều lần! Ấy chính là khán giả muốn xem cái lạ lùng, độc đáo trong lối diễn của người nghệ sĩ thể hiện nhân vật ấy. Ví như tích chuyện Súy Vân, người ta đã biết quá rõ ràng về một cô gái như bao cô gái của chế độ phong kiến Việt Nam, lấy chồng, phụng sự gia đình nhà chồng, nuôi chồng ăn học thành tài, chịu đựng chồng với năm thê bảy thiếp… Nhưng Súy Vân khác họ ở điểm này: nàng khao khát yêu thương, không chịu được sự phụ bạc của chồng, nàng tìm đến với tình yêu mới tưởng chừng như cháy bỏng ngọt ngào hạnh phúc và nàng giả điên giả dại thoát khỏi Kim Nham để đến với Trần Phương. Chẳng ngờ Trần Phương là chàng sở khanh. Đau khổ, uất hận, Súy Vân đã tự tử chết. Bằng lối diễn sôi nổi, sống động, lúc ào ào như sóng bể, lúc sâu lắng như nét nhạc buồn, lúc mềm mại như tơ, lúc căng như dây đàn, khi cười, lúc khóc, chợt vui, chợt buồn, tiếng cười nửa như man dại đau đớn, nửa như cười cợt, bằng các điệu hát có tính chất đặc biệt trong hệ thống các làn điệu chèo như: Quá giang, tò vò, há xuôi, hát ngược, Gà rừng, Sắp ca rô… Các điệu múa: Chăn tằm, quay tơ, dệt cửi, xỏ kim, luồn chỉ, khâu áo… Diễm Lộc đã tạo nên được một Súy Vân khát khao yêu thương đến điên dại, nhưng bất lực trước cuộc đời. Nỗi xúc động ào đến trong lòng người xem, họ thương xót cho nàng Súy Vân đồng thời khâm phục với Diễm Lộc. Huy Chương Vàng với vai Súy Vân tại Hội diễn sân khấu năm 1962 là một cố gắng lớn của Diễm Lộc. Bà đã được mời đi hàng chục nước trên thế giới để diễn Súy Vân,. Từ điển Bách khoa toàn thư của Liên Xô, của Việt Nam có Súy Vân - Diễm Lộc.

Thời gian cứ lặng lẽ trôi, NSUT Diễm Lộc đã bước ang tuổi 77, nhưng lòng yêu nghề, niềm đam mê sân khấu vẫn hừng hực cháy trong bà. Diễm Lộc ước ao trở lại thời còn son trẻ để lại được hát, múa, diễn như ngày nào bà còn là nữ diễn viên xuất sắc của Nhà hát chèo Trung ương. Niềm đam mê nghề nghiệp đã tiếp thêm trong con người đầy chất nghệ sĩ của bà. Diễm Lộc tham gia giảng dạy cho hầu hết các lớp diễn viên chèo của Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội. Bà cũng là một trong những thành viên lập “Hội những nghệ sĩ lão thành” của Nhà hát chèo Trung ương vơi mục đích ngày ngày được gặp gỡ, thăm hỏi chỉ bảo lớp đàn em và con cháu trong cuộc sống đời thường cũng như nghề nghiệp, ôn tập lại những vở chèo cổ. Đến nay, hội đã tập và cho ra mắt những vở chèo cổ như: Quan Âm Thị Kính, Lưu Bình- Dương Lễ, Súy Vân…”.

 NSUT Diễm Lộc tâm sự: “Tôi rất lo lắng về các bạn diễn viên trẻ ngày nay. Hình như các bạn ấy chỉ lợi dụng thanh, sắc, năng khiếu mà trời phú cho để diễn chứ không chịu học hỏi, tìm hiểu, lao động sáng tạo. Như vậy thì không được. Bản thân tôi được như ngày nay là nhờ có lao động sáng tạo, lao động quên mình, học tập các nghệ nhân, các bạn đồng nghiệp, đôi khi học cả học trò ấy chứ! Tài năng (năng khiếu) chỉ có một phần trăm, còn chín mươi phần trăm là lao động sáng tạo”… 

Quả đúng như vậy! nếu chỉ dựa vào những gì mình có thì chưa đủ với mỗi người diễn viên.

Gặp gỡ nghệ sĩ Diễm Lộc, thấy và hiểu sự say mê, khát khao làm nghề của bà, tôi mới hiểu tại sao bà thành công trong nghề nghiệp đến thế. (Mặc dù trong đời tư bà rất vất vả). Tôi mới hiểu tại sao bà lại được phong tặng danh hiệu NSUT ngay từ đợt đầu tiên (1984) và “Nhà hát Chèo Trung ương” đang đề nghị nhà nước xét phong danh hiệu NSND cho bà. Khi chúng tôi hỏi bà có “kiến nghị” gì với Hội NSSK và Nhà hát Chèo hay không thì bà cười – nét cười đôn hậu, bao dung, tự nhiên, rất phụ nữ (chứ không phải cái cười của Súy Vân như mọi người lầm tưởng): “ngày xưa dù vất vả đến đâu, dì ghẻ độc ác đến mấy cô Tấm vẫn được đi xem hội, còn bây giờ các hội diễn do Hội NSSK tổ chức dường như quên mất chúng tôi – Những lão nghệ sĩ – hãy cho chúng tôi đi hội!) Tôi xin trân trọng chuyển ý kiến này của NSUT Diễm LỘc lên các cấp có thẩm quyền, mong quý vị đừng quên những nghệ sĩ như Diễm Lộc – Người con ưu tú của ngành chèo cả nước, “Vân dại” của một thời./.

" Người mẫu áo dài Diễm Lộc ", 76 tuổi