Cuộc thi Nghệ thuật sân khấu chèo toàn quốc năm 2016: Chèo ơi! Đườngtrường vẫn lắm chông chênh

Cảnh vở " Đời luận anh hùng ", nhà hát chèo Quân đội

Cuộc thi nghệ thuật sân khấu chèo toàn quốc năm 2016 diễn ra từ ngày 24/9- 8/10/ 2016 “ Đã kết thúc tốt đẹp “. 27 vở diễn của 16 Nhà hát, đoàn nghệ thuật chèo trên cả nước đã về tham dự đầy đủ. Kết quả: 5 huy chương vàng, 5 huy chương bạc được trao cho các vở diễn xuất sắc. 81 huy chương bạc, 42 huy chương vàng đã được trao cho các nghệ sĩ có thành tích xuất sắc trong các vai diễn.  Ngoài ra Hội nghệ sĩ sân khấu cũng trao tặng thưởng cho các vở diễn về đề tài chiến tranh cách mạng, và cá nhân 5 nghệ sĩ xuất sắc của cuộc thi

Có thể nói đây là là lần đầu tiên có một kỳ thi ( Hội diễn ) có nhiều vở diễn tham dự đến thế. Làng chèo lại được tụ hội. Những ngày diễn ra cuộc thi những cái bắt tay nồng ấm, những tiếng lao xao tìm nhau, những cái ôm thật chặt và cả những giọt nước mắt . . . Đêm tổng kết niềm vui xen lẫn nỗi buồn cứ trào dâng trong lòng mỗi nghệ sĩ. Vui bởi được gặp nhau, được chia sẻ những tình cảm sâu nặng với chèo và buồn vì chèo “ đường trường vẫn lắm chông chênh”

Yếu nhất vẫn là khâu “ Dịch tích “ . . . .

Đồng tác giả " Tình người thợ mỏ " và vợ

Các cụ dạy rằng “ Có tích mới dịch nên trò “, tuy nhiên ở Cuộc thi này, tích hết sức yếu. Như nhiều lần tôi đã trình bầy: Nghệ thuật viết chèo đang thiếu trầm trọng đội ngũ tác giả lành nghề và có nghề. Để viết được một vở chèo người viết không chỉ biết “ Dịch tích “ tức là biết chèo hóa câu chuyện mà mình có mà còn phải biết kết cấu của kịch bản( chặt chẽ, mang được nhiều yếu tố như chân, thiện, mĩ  v v. . .). Tuy nhiên, điều hết sức quan trọng, một trong những yếu tố làm nên chất chèo là tính văn học. Lời ca phải chau chuốt, mang tính văn học cao, ngôn ngữ lãng mạn, bay bổng mà vẫn phải là ngôn ngữ của kịch bản không phải là làm thơ, đánh bóng chữ trong câu đối thoại. Cho nên buồn nhất là trong Cuộc thi, ngoài Kịch bản của Ts Trần Đình Ngôn và cố tác giả TRần Đình Văn thì kịch bản chèo “ Xịn “ chưa có. Đấy là chưa kể đến một yếu tố làm hỏng chèo, làm méo mó chèo, nhân danh chuyển thể chèo mà không viết nổi một câu nói thơ cho có vần, một câu hát cho đúng niêm luật thơ của chèo cổ . . . vì vậy chèo thành chéo, thành chẹo.

Trộm nghĩ: Trò nhời là thành phần hết sức quan trọng, nó làm nên “ một nửa “ vở diễn, người ta nghe nói lọt tai, nghe hát ngọt ngào câu chữ cũng đã là thành công một nửa

. . . . và dịch trò

Sân khấu nói chung và sân khấu chèo nói riêng chủ yếu là để xem. Vậy yếu tố xem là “ Then chốt “, xem ở đây là xem diễn.Diễn viên của vở ấy diễn gì, diễn như thế nào. Phần lớn các vở diễn tham gia cuộc thi năm nay hình như có rất ít trò diễn để xem. Bên cạnh các yếu tố hết sức quan trọng làm nên sức hấp dẫn của một vở diễn: Hát, múa, âm nhạc, mĩ thuật . . . thì trò diễn là điểm nhấn lớn, nó quyết định sự thành bại của một vở diễn. Tuy nhiên, ở cuộc thi này có những kịch bản rất “ có tích” nhưng đạo diễn vì nhiều yếu tố đã chưa dịch nên trò. Vì vậy mà một số vở diễn, diễn viên hát, thoại: lời văn như suối chảy mây bay “ lời lời châu ngọc hàng hàng gấm thêu “, giọng hát ngọt ngào truyền cảm mà bạn diễn và khán giả vẫn chép miệng “ nhạt “.

Thực lòng mà nói các đạo diễn trẻ đang hết sức tìm tòi sáng tạo, được trò chuyện với các anh tôi hiểu các anh đã vất vả, lăn lộn thế nào với chèo. Mong rằng, sau cuộc thi này các anh sẽ rút được bài học kinh nghiệm để biết “bày trò “- nhưng rất chèo- cho vở diễn.

Cánh chim trắng trong đêm- Nhà hát chèo Hà Nội

Có cảm giác nhiều vở diễn nhà hát, đoàn, mang đến cuộc thi là để lấy huy chương cho diễn viên nên không chú ý nhiều đến khâu kịch bản và dàn dựng, nên vở đuối và . . . chuối.

Vài nét về đội ngũ diễn viên

Có thể nói gần 1 nghìn diễn viên của 16 Nhà hát, đoàn nghệ thuật đang nỗ lực hết sức để vừa kiếm sống, vừa giữ lửa cho chèo. Chính họ đang hàng ngày hàng giờ đối mặt với những thách thức: làm nghề hay làm tiền. Cơm áo không đùa với người nghệ sĩ. Tuy nhiên, vở diễn vẫn phải là vở diễn, dưới ánh đèn sân khấu không có chuyện nghệ sĩ khó khăn nên diễn xuất có vậy. Trong cuộc thi năm nay, có cảm giác yêu tố phong tặng NSND, NSUT lấn át rất mạnh, ảnh hưởng đến tâm lý nghệ sĩ vô cùng. Nghệ sĩ nào cũng muốn cố gắng để dành huy chương, để được xét phong tặng nên mạnh ai người lấy diễn, tình huống chưa đáng hát diễn viên cứ xin tác giả đạo diễn cho hát, chưa cần múa cứ múa tí, nhân vật không nên ăn mặc hay hóa trang thế nhưng cứ phải cho nó đậm đà  v v . . vì vậy mà vở diễn bị kéo dài phi logic, rồi, vì là cạnh tranh nên diễn viên, mạnh ai nấy diễn, làm sao để mình nổi bật và bạn diễn của mình mờ hơn mình cho nên có vở diễn nhân vật chính thành phụ, phụ lại thành chính

 ở Cuộc thi này, cũng vì yếu tố huy chương để xét tăng danh hiệu mà nhiều nghệ sĩ, dù có tuổi, vẫn “ liều mình như chẳng có “ xông ra sàn diễn, họ đã nỗ lực hết sức nhưng than ôi mỗi tuổi mỗi đuổi xuân đi, cái xuân thì đâu còn hơ hớ nên đã không thành công. Buồn và tiếc cho các bạn nhiều!

Tuy nhiên cũng không thể phủ nhận nhiều nghệ sĩ trẻ của làng chèo đang ngày đêm học tập, rèn luyện, phấn đấu để có được giọng hát, vai diễn thành công

Âm nhạc và Mĩ thuật

Điều đáng mừng là Cuộc thi sân khấu chèo toàn quốc năm 2016 này đã xuất hiện rất nhiều gương mặt nhạc sĩ trẻ, hầu hết trong số họ đều dưới 40 tuổi. Họ đã học tập, rèn luyện và đã có những thành công nhất định cho âm nhạc nhiều vở diễn. Đó là Đào Tuấn Hải, sinh năm 1979 nhưng đã có tới 7 vở diễn mời anh viết nhạc, rồi Kim Hoàn, Tiến Mạnh, Vũ Thiềng, Phạm Vương v v . . các anh đã tạo nên sinh khí mới cho âm nhạc mỗi vở diễn và làm nên thương hiệu của chính mình

 Mĩ thuật khác, vẫn không có đột phá trong các trình thức. Vẫn là bục bệ chật cứng, vẫn là cảnh trí xanh, đỏ, tím, vàng bắt mắt, thiếu tính ước lệ và tượng trưng ( tốn kém mà không hiệu quả )

Sức xuân của một nhà hát

Trong cuộc thi Nghệ thuật sân khấu chèo toàn quốc năm nay Nhà hát chèo Hà Nội tham gia nhiều vở nhất, 3 đoàn ba vở diễn. Mỗi vở một màu sắc: “ Cánh chim trắng trong đêm “ đậm chất kịch, hào hoa, sang trọng rất Hà Nội, “ Nàng thứ phi họ Đặng “, mang nhiều yếu tố dã sử, và “ Chuyện tình trên bến Nam Xang “ là câu chuyện “ truyền kỳ mạn lục “ mà mị . . . mỗi vở diễn, dù còn nhiều yếu tố phải bàn, phải phân tích, nhưng thực sự đã mang đến một luồng sinh khí mới cho nghệ thuật chèo. Đó là sự sang trọng trong tất cả các khâu làm cho chèo Hà Nội nổi bật, SÁNG lên trong mỗi buổi biểu diễn, và trong mắt đồng nghiệp.

Một điều nữa phải kể đến là Ban lãnh đạo nhà hát đã biết chăm chút một cách kỹ càng cho các nghệ sĩ “ Ông hoàng bà chúa “ trên sân khấu. Và chính họ lại mang đến niềm vui, niềm tự hào, niềm vinh quang cho nhà hát.

 Kết quả “ Nàng thứ phi họ Đặng” đạt huy chương vàng, “ Cánh chim trắng trong đêm” đạt huy chương bạc, 8 nghệ sĩ xuất sắc đạt huy chương vàng  v v. . 
.

Đôi lời về Ban giám khảo

Phải nói ngay rằng tôi hoàn toàn tin tưởng, quý trọng tất cả các thành viên trong ban giám khảo. Trong số 7 vị giám khảo, có lẽ chỉ có nhà văn Xuân Đức là tôi ít tiếp xúc, 6 vị còn lại như cô, như bác, như anh, như chị của tôi . . . Kết quả của Cuộc thi thể hiện sự làm việc công tâm, nghiêm túc, đầy trách nhiệm của Ban giám khảo.

Chèo ơi về đâu?

Câu hỏi nhiều năm nay chưa dễ trả lời. 27 vỡ diễn,, 16 nhà hát, đoàn nghệ thuật, gần nữa tháng quần tụ nhau để đua sức tranh tài , hàng nghìn diễn viên, nhạc công, họa sĩ, nhạc sĩ, âm thanh, ánh sáng v v . . . Nhiều huy chương vàng, bạc được trao cho các cá nhân và tập thể. . . . nhưng tất cả chưa nói lên điều gì. Vẫn còn đó những bộn bề lo toan, những đau đáu cho “ Duyên phận phải chèo “.

Và giá như:

Giá như nghệ thuật chèo được nhà nước đầu tư nhiều hơn

Giá như nhà chỉ đạo nghệ thuật của mỗi nhà hát, mỗi đoàn chịu khó mày mò, tìm tòi những công tác viên gan ruột và có trình độ hơn

Giá như đội ngũ diễn viên vì chèo hơn vì mình

Giá như mỗi tác giả chuyển thể biết chèo, hiểu chèo sâu hơn

Giá như khán giả yêu thương chèo hơn

 . . . .

Tất cả vẫn còn bộn bề trăm môi mối. Chèo vẫn hát câu đường trường chông chênh.

Hà nội ngày 8/10/2016

Ths. Mai Văn Lạng