Chân dung soạn giả, NSƯT Đỗ Xuân

NSUT Đỗ Xuân, ảnh chụp tại cuộc mặt mừng 70 thành lập Đài TNVN

 Có một soạn giả bên cạnh nghệ danh NSƯT Đỗ Xuân

Mai Lạng- Anh Tú

 Nói đến “thương hiệu” hát chèo hay như Đài của các tiết mục hát chèo trên làn sóng Đài TNVN, chúng ta không thể không nhắc đến một nghệ sỹ, đồng thời là một soạn giả quen thuộc, ông nguyên là diễn viên đội chèo Đài TNVN, còn là 1 nhà báo, một biên tập viên của phòng  dân ca và nhạc cổ truyền  của Đài TNVN: đó là NSUT Đỗ Xuân.  

 NSUT Đỗ Xuân tên thật là Đỗ Văn Xuân sinh năm 1938 tại Làng Mai Lĩnh – Hà Đông – Hà Tây cũ nay thuộc thành phố Hà Nội. Ông đến với nghệ thuật rất tình cờ. Năm 1956, ông theo bạn lên xem rồi quyết định thi tuyển vào Đoàn nghệ thuật chèo Nhân dân trung ương (nay là Nhà hát chèo Việt Nam). Mới đầu chỉ thi cho vui vì Đỗ Xuân chưa thuộc một điệu chèo nào cả, nhưng giọng hát của chàng trai Đỗ Xuân đã lọt tai các nghệ sỹ tiền bối như NSND Cả Tam, NSND Trùm Thịnh … và Đỗ Xuân bén duyên với chèo từ đó. Tại đây, ông mới chính thức học Chèo từ các bậc cha, chú là các NS, nghệ nhân nổi tiếng của làng chèo. Ông đã được giao đảm nhận vai “Thiện nam” trong vở chèo cổ Quan Âm thị Kính, hay vai “ông thày lang” trong vở “Lọ nước thần”… Dù chỉ là những vai phụ nhưng giọng hát của Đỗ Xuân đã giành được tình cảm đặc biệt của các thày, các bạn đồng nghiệp và quý khán giả yêu Chèo.

           Mốc quan trọng nhất của NS Đỗ Xuân là năm 1960, khi được NSUT Kim Đức phát hiện ra giọng hát ấm áp, mượt mà để rồi nhận ông về công tác tại Đoàn ca nhạc Đài TNVN. Ở đây, giọng hát của NS Đỗ Xuân đã theo làn sóng Đài TNVN đi khắp mọi miền đất nước để ca ngợi chiến công của quân và dân ta trong công cuộc bảo vệ và xây dựng Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Năm 1968, ông được bổ nhiệm là đội trưởng đội Chèo của đoàn ca nhạc Đài TNVN, cùng với các nghệ sỹ tên tuổi của Đài TNVN tạo dựng nên thương hiệu “Hát chèo hay như Đài”. năm 1997, Đỗ Xuân được nhà nước phong tặng danh hiệu cao quý – NSUT

 Hơn 30 năm công tác tại Đài TNVN NSƯT Đỗ Xuân không chỉ đóng góp lời ca tiếng hát mà ông còn viết lời cho các bài dân ca của nhiều thể loại, nhưng các tiết mục hát chèo là chiếm số lượng hơn cả. Các bài viết của ông thường mộc mạc, giản dị gắn liền với đời sống lao động sản xuất và các sự kiện quan trọng của đất nước.

 Năm 1992, NSƯT Đỗ Xuân được chuyển lên công tác tại phòng dân ca và nhạc cổ truyền làm công tác biên tập cho đến khi nghỉ hưu năm 1999. Tại đây, ông có cơ hội được đi, được viết nhiều hơn.  

Có thể nói khi còn là đội trưởng đội chèo Ns Đỗ Xuân là người nghệ sĩ có tâm với nghề. Ông say sưa truyền dậy cho các nghệ sĩ những bài mới biên tập đưa xuống, cùng các anh chị em tập một cách công phu kỹ lưỡng để thu thanh đạt chất lượng và hiệu quả nhất. Bên cạnh công việc là nghệ sĩ ông còn là một soạn giả chèo. Từ một nghệ sĩ hát khi viết bài cho chèo không dễ chút nào. Ông tìm đến các soạn giả đi trước như Phạm Sông Tương, Dân Huyền, Hồ Tăng ấn, văn Hạnh . . . những người anh em , người đồng nghiệp đi trước để học viết. Mở đầu là những bài viết ngắn gọn, theo các điệu đơn giản nhưng sau đó là những tiết mục dầy dạn, lời ca tha thiết, trữ tình, có những bài ông viết đã gần 50 năm nay đến giờ vẫn có thư yêu cầu như : “Những mùa lúa ơn Bác “, ông viết năm 1969 sau khi Bác mất, “ Khúc ca chiến thắng “ viết trong những ngày đất nước hoàn toàn giải phóng tháng 5- 1975 . . . càng về sau này, ông viết ít hơn, nhưng chắt chiu hơn, sâu lắng hơn. Mỗi bài một chủ đề, một làn điệu. Ông tâm sự : Không tìm ra tứ mới thì không thể viết được. Và cách tìm ra tứ mới của ông khá độc đáo: ông viết về Đồng Giao mùa dứa chín, về Thường Tín quê em, về Đất mới Lam Sơn . . . những miền quê yêu thương ấy cứ lặng lẽ đi vào những bài ca của ông, tạo nên tên tuổi soạn giả Đỗ Xuân, bên cạnh NSƯT Đỗ Xuân

Nay đã ở tuổi “Xưa nay hiếm”, không tham gia thu thanh tại Đài TNVN nữa, nhưng trong căn nhà nhỏ cùng gia đình ông ở Bắc Linh Đàm HN luôn tràn ngập niềm vui, niềm hạnh phúc và tiếng hát chèo và các tiết mục viết lời mới của ông vẫn là niềm tự hào của gia đình, của các chương trình dân ca và nhạc cổ truyền Đài TNVN.