Chân dung nghệ sĩ qua cảm nhận của khán giả Bùi Quang Thắng- NSƯT Mạnh Phóng

NSƯT MẠNH PHÓNG - Nhà hát chèo Việt Nam 

Sinh năm 1941, Hưng Yên

Mạnh Phóng bắt đầu theo nghiệp chèo từ những năm 1960, 1961. Năm 1964, ông chính thức trở thành diễn viên chèo. Anh Nô là một trong những vai diễn đầu tiên của Mạnh Phóng - một Anh Nô lém lỉnh nhưng hồn nhiên đã theo Mạnh Phóng gần 20 năm, đã góp mặt trong đĩa than Thị Kính của đoàn chèo Hà Nội những năm 1980 và VCD Quan Âm Thị Kính năm 1999 của nhà hát chèo Việt Nam. Mạnh Phóng - Vân Quyền là cặp đôi Nô - Mầu rất đẹp : Thị Mầu Vân Quyền đẹp rực rỡ, quyến rũ còn Anh Nô Mạnh Phóng sáng sủa, hồn nhiên pha chút láu lỉnh. Về bản chất thì việc Nô Mầu hủ hóa là một tình tiết dung dục nhưng các nghệ nhân chèo từ bao đời đã tạo nên một lớp diễn mang tất cả vẻ đẹp sôi nổi, tươi vui mà trữ tình của lối hát giao duyên. Đó chính là cái tài tình của nghệ thuật chèo : diễn tả cái Tục bằng những cách thức vô cùng Thanh. Cho nên, đừng nói rằng chèo lạc hậu. Bởi vì để diễn tả cảnh sinh hoạt nam nữ thì điện ảnh, kịch nói bao năm qua đã phải vật vã với đủ các chiêu trò úp mở, từ dùng tấm vải che phía trước để ánh sáng hắt bóng diễn viên lên với những hình ảnh động tác gợi ý sát sạt, đến việc phải dàn cảnh chăn chiếu nhàu nát, quần áo "nội y" vứt lung tung, bừa bãi ... chì Chèo vẫn đường hoàng với Nô - Mầu quyến rũ, múa và hát đúm sống động. Chỉ cần những chi tiết như Mầu nâng cao vạt áo, chân bước xiến ép sát vào Nô "sao anh thấy oản chả vào thắp hương ..." vv ... rồi cả hai cùng rút vào hậu trường thì điều cần diễn đạt đã được thể hiện rõ hơn cả lời nói, hành động cụ thể. Vậy thì còn gì nghệ thuật hơn, độc đáo hơn và tiên tiến hơn?

Sở trường của Mạnh Phóng là các vai hề. Thời của Mạnh Phóng, cái bóng của Vua hề chèo Mạnh Tuấn vẫn còn quá lớn nhưng Mạnh Phóng vẫn chứng tỏ được duyên hề của ông bằng một lối diễn mang nhiều dấu ấn riêng. Vai diễn đã vinh danh Mạnh Phóng như là một trong những hề chèo xuất sắc là Phù thủy sợ ma. Đây là một vai hề áo dài mẫu mực của chèo cổ đã được cụ Năm Ngũ truyền lại. Năm 1984, đạo diễn Trần Bảng quyết định phát triển thêm vai này. Bằng lối tư duy chèo và vốn nghề phong phú, ê - kíp làm việc đã thành công trong việc phát triển nhân vật trở nên hấp dẫn hơn, với các miếng trò phong phú hơn mà vẫn giữ nguyên mô hình mẫu. Thành công đặc biệt nhất của đợt bổ xung này là màn tấu trống. Màn tấu trống với tiết tấu đa dạng, phức tạp lại phải đồng thời vừa diễn bằng ngoại hình vừa phối hợp với dàn nhạc đã trở thành một trong những miếng trò độc đáo, thú vị nhất của sân khấu chèo. Khi vào vai này Mạnh Phóng đã làm khán giả say mê với màn tấu trống ấy. Thân hình hơi tròn, khuôn mặt bầu bĩnh và chất giọng "lá" khiến cho những trò làm phép yểm bủa bí hiểm của phù thủy Mạnh Phóng đáng yêu hơn là đáng sợ, thú vị như xem một đứa trẻ với những trò ngộ nghĩnh, hồn nhiên. Một phù thủy láu cá nhưng hồn nhiên đã làm nên tên tuổi anh hề Mạnh Phóng. Mạnh Phóng thực sự tỏa sáng với vai này và ngày càng nhuần nhuyễn, điêu luyện hơn. VCD Súy Vân do nhà hát chèo Việt Nam phát hành năm 2001 đã lưu giữ vai diễn này của Mạnh Phóng. Ngay cả sau khi về hưu, Mạnh Phóng vẫn tiếp tục diễn Phù thủy sợ ma trong một số chương trình giới thiệu sân khấu truyền thống và trở thành người thầy đặc truyền vai Phù thủy sợ ma cho những lớp diễn viên trẻ. 

Một vai diễn rất ấn tượng nữa của Mạnh Phóng là Quan Xá trong trích đoạn Oan xin sữa. Mạnh Phóng từng nhiều lần diễn trích đoạn này. Xem Quan xá Mạnh Phóng diễn cùng hề áo ngắn Xuân Hinh thực tình không ấn tượng bằng Mạnh Phóng diễn với kép trẻ Văn Phương trong chương trình truyền hình Làn điệu Việt. Trong trích đoạn này, Mạnh Phóng và Văn Phương đã phối hợp rất nhịp nhàng, kẻ tung người hứng, biết hỗ trợ và nâng bạn diễn và đã tạo ra một trích đoạn hề vô cùng thú vị. Quan Xá Mạnh Phóng với bộ dạng luộm thuộm, đôi ria mép rậm rì nhưng bên ngắn bên dài, ao the thì cúc đóng cúc mở lại còn dải áo dài đến mấy mét quàng cả lên cổ rất lôi thôi. Nhưng tức cười nhất là cái bộ mặt ngây thuỗn, giọng nói hổn hển, rối rít, động tác lập cập, cuống cuồng của Quan Xá Mạnh Phóng lại được hỗ trợ bởi lối diễn thông minh, có duyên của Văn Phương làm cho câu chuyện của những kẻ háu gái rình cô nàng ngủ ngày trở nên hết sức sinh động, gay cấn và hài hước. Tiếng cười thả dê "hi, hi, hi" càng làm cho hình ảnh Quan Xá thêm nhộn. Mạnh Phóng và Văn Phương đã thành công vì phối hợp diễn xuất tốt và nhất là đã làm bật được lên sự đối lập giữa hai phong cách hề áo dài và hề áo ngắn. 

Mạnh Phóng cũng sắm vai chính trong nhiều vở diễn như Sợi tơ vàng (1970, diễn cùng Thanh Trầm), Đường về trận địa (vở chèo ngắn, diễn cùng Kim Khánh) Vua Chổm (1985) ... vở diễn đã đoạt HCV tại Hội diễn sân khấu toàn quốc năm 1985. Năm 2015, Mạnh Phóng vinh dự được phong tặng danh hiệu cao quý NSND.

Ngày 06.7.2015 

QUANG THẮNG

Comment bên dưới bài viết của NSƯT Thanh Bình, mời cả nhà tham khảo

Bùi Quang Thắng ơi rất cảm ơn em về những sưu tầm NT Chèo chắc hẳn tình yêu của em với NT Chèo vô bờ bến nên em mới có được những tư liệu quý giá như thế chị chỉ xin đính chính một chút về vai Phù Thuỷ - năm 1984 NHC tổ chức cuộc thi tuyệt rên chọn các trích đoạn để đi biểu diễn vi cho biệt kiều tại năm nước Tây Âu khi đó NS Vũ Ngọc còn ơr phòng đào tạo của NH C vì là con nhà nòi (bố là NSND Tư Liên đã được phong là Vua Hề Bắc Kỳ thời ấy 1955) NS Vũ Ngọc quyết tân ra thi (cốt chỉ để cho mọi người biết rằng anh cũng là người được học trực tiếp các Nghệ Nhân như cụ Năm Ngũ-cụ Hai Sinh vụ Trùm Thịnh với hai vai Tuần Ty và Phù Thuỷ đã được BGĐ NHC chọn lựa vào danh sách được đi BD đợt ấy với tiết mục Phù Thuỷ NS Vũ Ngọc là người đưa những mảng (lên đồng-tấu trống ) thành một tiết mục được phát triển cho phong phú và đậm chất "hề"chị là nhân chứng sống vì NS Vũ Ngọc chính là Phu quân hì khong phải là "chồng hát vợ khen hay đâu " nhưng chị muốn để cho sự thật này được mọi người biết đến -sau đó GS Trần Bảng mới đề nghị Vũ Ngọc truyền lại những ngón trì hay cho NS Mạnh Phóng để Vũ Ngọc sang vai Tuần Ty GS Trần bảng giờ vẫn có thể "làm chứng" cho vụ việc này đôi điều muốn cải chính vì là người chứng kiến sự thật đã bị quen lãng em Thoòng cảm cho chị nhé cảm ơn em rất nhiều