CƠM BỤI : NHÌN TỪ MẶT BÀN TỚI....GẦM BÀN

CƠM BỤI : NHÌN TỪ MẶT BÀN TỚI....GẦM BÀN

Nhà văn Nguyễn Quang Thiều 

Cứ ngỡ chuyện về cơm bụi thì chẳng có gì mà nói, mà bàn. Ấy thế mà lại có chuyện. Có ai nghĩ rằng từ chuyện cơm bụi ngày ngày người ta lại nhìn ra cái ngàn năm không nhỉ ?

Cái nhìn về cơm bụi hay nói chính xác là từ cơm bụi nhìn ra văn hóa sống của người Việt Nam ta không phải là cái nhìn của tôi. Mà tôi chỉ nhìn thấy một điều gì đó từ cái nhìn của một người khác. 

Đó là cái nhìn của một nghiên cứu sinh người Anh ở Hà Nội. Trong thời gian sống ở Việt Nam, người đàn ông Anh quốc này đã có được một bộ sưu tập ảnh do anh ấy chụp về cơm bụi.

Thường thì chúng ta chụp cơm bụi sẽ chụp toàn cảnh. Hoặc chụp từ mặt bàn trở lên chứ mấy ai chụp gầm bàn ăn. Gầm bàn ăn thì có gì mà chụp cơ chứ. Nhưng anh đã chụp trong mỗi bức ảnh của mình cả mặt bàn và gầm bàn. Vậy tôi đã thấy gì từ những bức ảnh đó ?

Trên mặt bàn : Những gì tôi thấy trong bức ảnh thì mặt bàn quả là phong phú. Phóng phú thứ nhất là gương mặt những người ăn cơm bụi. Chủ yếu là trai thanh gái tú và các công chức đi làm không về nhà buổi trưa. Những công chức này bao gồm từ những nhân viên xã hội đến các trí thức. Nghĩa là đủ cả. Phong phú thứ hai là thực phẩm trên bàn bao gồm các loại đồ uống từ trà đá đến đồ uống cao cấp. Rồi đến các loại món ăn từ rau lang xào tỏi cho đến chim quay, lợn rán rồi cá chép,  bò xào…  

Nhìn những thứ ấy trên bàn, ai cũng phải cúi đầu thừa nhận đời sống của người Việt nam đã được ải thiện với một tốc độ rất nhanh, kinh tế đang phát triển. Và những người ngồi ăn cơm bụi thường nói về cuộc sống vô cùng thiếu thốn cách đây chừng 15 hay 20 năm. Có những món ăm, đồ uống chỉ cách đây mươi năm họ có muốn ăn trong mơ thôi thì cũng không có. Bây giờ chỉ cần bước mấy bước ra khỏi công sở là ngập tràn cao lương mỹ vị.

Đến đây, có bạn đọc sẽ hỏi ; kể những chuyện ăn uống như tôi thì để làm gì ? Ai mà chẳng biết. Vâng xin quý vị cùng tôi đi “thăm quan” gầm bàn để xem có gì nhé.

Dưới gầm bàn : Tất nhiên dưới gầm bàn thì có những đôi chân. Nghe có vẻ ngớ ngẩn quá nhỉ. Những đôi chân được xỏ trong những đôi giày, đôi dép không ít tiền và đánh xi bóng loáng. Kể thế cũng vẫn chẳng có ý nghĩa gì. Ai bây giờ mà không đi giày hay dép. 

Đúng thế. Nhưng có những gì xunh quanh những đôi chân giày dép ấy. Tất nhiên dưới đế giày dép là sàn nhà lát ghạch hoa rất đẹp. Còn xunh quanh thì ngập tràn những thứ mà nếu ta chỉ chụp ảnh gầm bàn thôi người xem sẽ nghĩ ngay đến những những đôi giày, dép là của những người đang phải đi qua một bãi rác thải khổng lồ.

Một bãi rác với xương gia xúc, xương cá, mẩu thuốc, tăm gãy hay tăm tõe đầu vì đã xỉa, cuống rau sống, thịt nhai dở, da gà da vịt… và bạt ngàn giấy ăn. Chỉ riêng giấy ăn được nhuộm màu vô cùng sặc sỡ. Giấy ăn của người ăn tiết canh thì thấm màu đỏ vì lâu miệng, giấy ăn của người ăn món giải cầy thì màu vàng bởi nghệ, giấy ăn của người ăn thịt chó thì màu nâu đen,  giấy ăn của người khạc nhổ thì màu nhờn nhợt…

Có lần tôi chở con gái tôi trên xe máy, cháu chợt hỏi : Bố ơi, tại sao bác kia lại lót giấy ở đế giày ? Tôi nhìn thì thấy một người phóng xe máy phía trước và dưới đế giày của anh ta phấp phới giấy ăn. Đó là giấy ăn mà anh ta kéo theo từ dưới gầm bàn trong quán cơm bụi. Mảnh giấy ăn có màu ấy sẽ theo anh ta đến đâu ? Đến công sở ? Đến nhà trường ? Đến nhà hát nữa chăng ?

Khi nhìn thấy đầy đủ mặt bàn và gầm bàn, chúng ta thấy ngay một điều là : đời sống vật chất được biểu hiện trên mặt bàn. Còn đời sống văn hóa được biểu hiện dưới gầm bàn. Hay nói vòng vo thêm là  kinh tế nước ta đang phát triển còn văn hóa thì đang tụt lùi. Sự thật có đúng như thế không , thưa các quí vị ???

(Tranh dưới : Cà phê Hà Đông. Acrylic trên giấy. Khổ 30 x 40 cm. NQT )