Mai Văn Lạng- trải lòng qua khúc dân ca

Soạn giả Mai Văn Lạng pv ở Trường Sa

Mai Văn Lạng

Trải lòng trong khúc dân ca…

                                                        NSUT Khúc Hà Linh

* Chìm đắm trong âm nhạc cổ truyền, nhưng anh lại nổi lên, ngời ngời lóng lánh, trong vai trò của một soạn giả từ mấy chục năm nay.

* Có người  gọi anh là người thắp lửa, giữ lửa cho nghệ thuật cổ truyền, còn tôi, tôi thấy anh là chiếc cầu, chắp nối những niềm vui,  gieo niềm đắm say của những tâm hồn đắm say với môn nghệ thuật cổ truyền ấy.

                                                                  ***

Tôi biết Mai Văn Lạng từ những năm đầu của thế kỷ 21. Một lần anh từ Hà Nội xuống trường VHNT Hải Dương, nơi tôi đang công tác , để trực tiếp trao cho tôi một giải thưởng ,  đó là một chiếc Radio do Đài TNVN tặng thưởng, trong lần tôi  tham gia cuộc vận động viết lời mới dân ca chèo… .

Ngày ấy, Lạng còn rất trẻ. Nghe người đi cùng giới thiệu Lạng giữ vai trò Phó trưởng phòng Dân ca và chèo của Đài, thì tôi cũng ngạc nhiên. Tôi biết ở các cơ quan TW, vào được vị trí như thế là rất đặc sắc.

Một lần khác, anh và nhạc sĩ Ngọc Liễn về trường dàn dựng một chương trình “ Khắp nơi đàn và hát dân ca”, mà cả chương trình thời lượng dài 30 phút đều do các giáo viên và học sinh nhà trường biểu diễn. Lạng năng nổ làm việc, từ biên tập đến chỉ đạo thực hiện.  Ban  ngày chưa xong, tối  lại làm tiếp.

Sau này đã biết nhau, anh hay điện thoại nhắc nhở viết bài, một cách chân thành sâu sắc. Đã có lần anh và đồng nghiệp  đi xe lửa từ Hà Nội về Hải Dương , rồi gọi điện thoại cho tôi đưa xe ra ga đón về làm việc , để kịp thời có chương trình phát trên sóng, phục vụ những ngày kỷ niệm…Hình như anh sinh ra là để hành động, chứ không để ngồi trong một căn phòng đầy ắp giấy má hành chính?

Sau này, nhờ phương tiện thông tin truyền thông, tôi biết thêm Lạng đã  đi khắp các vùng miền tổ quốc để thâm nhập thực tế, phát hiện phong trào, khơi dậy những nhân tố mới , trong nghệ thuật cổ truyền. Anh vào nam ra bắc, lên rừng xuống biển, ra tận hải đảo xa xôi. Sống chan hòa với các chiến sĩ đang ngày đêm bám biển, bảo vệ biên cương đất nước. Thường là sau những chuyến đi như thế, lúc trở về anh lại có những chương trình mới mẻ, nội dung phong phú đa dạng.

Lạng có năng khiếu sáng tác khá sớm. Là người yêu thơ và làm thơ từ nhỏ nên anh có thể soạn lời  cho nhiều làn điệu dân ca và chèo. Hàng chục năm qua các tiết mục do Mai Văn Lạng soạn lời đều chiếm được cảm tình của đông đảo khán thính giả. Nhiều bài được đưa vào làm giáo trình giảng dậy ở các trường văn hóa nghệ thuật…Ấy là những ca khúc giàu chất thơ, ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu âm điệu, ca từ đẹp, dễ hát dễ nhớ. Vì thế nhiều ca sĩ chuyên nghiệp hay chọn bài để biểu diễn và thu đĩa. Những ca sĩ nghiệp dư lại càng tâm phục Lạng. Tôi may mắn  được mời dự Liên hoan Hội những người yêu nghệ thuật chèo không chuyên toàn quốc lần thứ 2, tổ chức tại Chí Linh- Hải Dương, được chứng kiến điều này: Từ trong nam ngoài bắc, từ biên cương đến vùng biển ,  có 100 ca khúc đăng ký tham gia biểu diễn, thì có 19 bài( 19%) là của Mai Văn Lạng soạn lời. Cũng dễ hiểu, những tác phẩm của anh  có nội dung sâu sắc  và  có tính nghệ thuật cao…

Không chỉ thế, Lạng còn tỏ ra là người có tài tổ chức các sự kiện, quy tụ những tấm lòng say mê nghệ thuật chèo. Anh là người luôn luôn làm cho các chương trình thêm tươi mới, tránh không nhàm chán và cũ mòn.

Anh là người có tầm nhìn xa. Hàng năm,  trước những ngày lễ lớn, hoặc những sự kiện trọng đại , ngày thương binh liệt sĩ, giải phóng miền Nam, nghìn năm Thăng Long,  ngày sinh Bác Hồ … ,bao giờ anh cũng chuẩn bị các chương trình đặc sắc và chu đáo . Tôi đã chứng kiến, và đồng hành với anh  nhiều “ miếng trò “ do anh đạo diễn..

Để kỷ niệm 60 năm ngày Chiến thắng Điện Biên Phủ, anh mời một số soạn giả có bài về Điện Biên, ca sĩ hát bài về Điện Biên, gặp nhau chuyện trò trao đổi. Lần thì thu trực tiếp, lần thì  ghi âm rồi dàn dựng thành chương trính phát sóng. Chính hơi thở từ thực tế ấy làm cho  thính giả và các tác giả tâm sự gần gũi nhau hơn.  Cũng chỉ một bài, nhưng các anh đã sáng tạo cách biểu hiện, khiến cho người nghe thấy mới hơn. Sự sống luôn luôn đòi hỏi sức sáng tạo là vì thế.

Lần khác, để chuẩn bị phát lại bài hát “ Hạt thóc quê hương” , anh cử BTV đến tận cơ quan tôi làm việc, để ghi âm chuyện trò về xuất xứ bài hát ấy. Các anh đã khai thác cảm xúc của tác giả khi sáng tác, viết thêm nhưng lời bình phẩm, những diễn giải đằng sau ca từ , khiến cho nội dung bài hát không hề cũ .

Bạn nghe đài vẫn thường tâm đắc với ca khúc chèo “ Lắng tiếng quê hương” do NSUT Văn Chương hát trên các  kênh truyền hình, trên sóng phát thanh? Vâng, bài hát ấy, có xuất xứ khá lý thú.

Một lần Lạng gọi điện cho tôi: Bác viết cho chúng em một ca khúc nói về quê hương nhé. Mà phải dùng điệu “ Đào liễu “ nhé. Đặc biệt là không thể kể một mái đình, một ngôi chùa cụ thể nào đấy. Vì Đài phát ra là cho quảng đại quần chúng ,  cộng đồng cùng nghe? Tôi hiểu ngay. Rất nhiều  soạn giả viết ca khúc, chỉ thích cho địa danh rất cụ thể vào bài hát, nên thiếu tính phổ quát. Vì thế nhà Đài thật khó khăn sử dụng.

Tôi hiểu được nỗi niềm của Mai Văn Lạng, nên đã viết những ca từ thật dạt dào xúc động, đầy ký ức tuổi thơ, nhưng dồn nén những chi tiết cụ thể,  để thăng hoa thành nét chung của quê hương đất nước:

Bến nước sân đình, tháng năm in sâu lòng ta

Bến nước sân đình , trống chèo đêm xuân

Ngọt ngào say đắm, gió mát trong lành , ngan ngát hương cau

Mưa vờ ai đó nép bên nhau

Thánh thót chuông chùa, bóng ai tấm khăn lụa bay

Đội lễ lên chùa, tiếng mõ nghĩa nhân, thẳm vào ký ức

Cho tới bây giờ da diết lòng ta

Trên đường chinh chiến nơi xa …

Tôi phải nói dài dòng  như thế, để rút lại một điều ngắn gọn thế này: Mai Văn Lạng, là biên tập viên đã quy tụ được những cộng tác viên trong cả nước tham gia công việc của Đài. Anh đã có những góp ý thật cụ thể, thật nghề nghiệp với cộng tác viên, giúp họ đỡ sa đà vào những cảm xúc vụn vặt, đi chệch mục tiêu của những ca khúc cần  lưu ý.

Bài hát ấy lại được NSUT Văn Chương, sáng tạo thêm một lần nữa, thành một giai phẩm. Đến nỗi nhắc tên bài hát, nhiều thính giả nghĩ đến Văn Chương. Cũng  ca khúc này được rất nhiều đơn vị sử dụng, chọn làm tiết mục mang đi thi thố , và không một lần nào không mang về HCV , HCB.

Lạng là người có chí học tập và rèn luyện. Với kiến thức trong trường đại học, chưa đủ, anh tiếp tục bồi bổ bằng cách tiếp cận với cuộc đời, chăm đọc sách, đọc thơ, làm thơ. Bởi thơ ca, ca dao rất  gần với  ca từ trong mỗi khúc dân ca . Soạn giả nào có ngôn ngữ  dân gian phong phú, sẽ càng có khả năng sáng tạo nên những tác phẩm có giá trị. Lạng thích khám phá, tự mày mò, nghiên cứu. Anh thuộc hàng trăm làn điệu chèo, quan họ, cải lương, tuồng, hát văn, ca trù, xoan ghẹo, giao duyện Hà Nam, ví dặm Nghệ Tĩnh, ca Huế, dân ca Bình trị Thiên, Bài chòi, hò lý khu 5, các điệu lý dân ca Nam Bộ. Anh biết cả dân ca của các dân tộc thiểu số như Tày, Nùng, Dao, Chăm, Khơ me . . . Anh biết và có thể viết về hàng chục các loại nhạc cụ dân tộc của Việt Nam. Mấy ai biết rằng  anh còn tổ chức sản xuất và dàn dựng hành trăm chương trình dân ca và nhạc cổ truyền trên sóng Đài VTV1,VTV2,VTV3, HTV1, HTV2, Hải Dương, Hưng Yên ….

                                           ***

Bẵng đi một thời gian, Lạng gặp tôi, anh khoe đã hoàn thành chương trình  làm luận văn tốt nghiệp cao học. Tôi biết với học vị Thạc sĩ nghệ thuật, anh đã  thành công chuyên đề “ Ca từ trong chèo”. Rất thông minh nhạy cảm, Lạng có lợi thế làm BTV nhiều năm, anh có một kho tàng đồ sộ vốn liếng, đó là những bản thảo của soạn giả gửi về. Anh chắt lọc những tinh hoa, rồi thổi vào đó những hồn vía mới.

Tôi đã có vinh dự được anh viết bài giới thiệu trong albulm “ Lắng tiếng quê hương”, do NSUT Hoàng Yến đọc. Đây là tập hợp  những ca khúc dân ca bắc trung nam mà tôi soạn lời, đã được các nghệ sĩ  chuyên nghiệp ở TW hát  suốt ba chục năm qua. Những phát hiện của anh về kỹ thuật viết chèo, sử dụng ngôn ngữ, giai điệu thật là chính xác, đến tác giả cũng không nghĩ đến.

Vừa chuyên lại vừa hồng, Thời gian qua anh tiếp tục học xong chương trình cao cấp lý luận chính trị.  Thật đáng mừng cho anh.

Được trang bị kiến thức cơ bản, lại có tâm hồn , niếm say mê với nghệ thuật cổ truyền,  Mai văn Lạng là con chim đang xoải cánh chim bay vào trời rộng./.

Hải Dương ngày 12/5/2016