Soạn giả, nhà báo Mai Văn Lạng: Mấy suy nghĩ về vấn đề “ Quan họ ngửa nón xin tiền “

Ảnh: Pv đương quan họ tại Hội LIm 2023

THỰC TẾ

1-    Là người đam mê dân ca, đặc biệt là dân ca quan họ, tôi có dịp đến với hầu hết các làng quê Quan họ, gặp gỡ nhiều nghệ nhân, nghệ sĩ, trẻ có, lớn tuổi có, trước hết xin khẳng định người quan họ có một lối ứng xử thanh tao lịch lãm. Khi hát, khi diễn, hay trò chuyện ngoài đời đều rất mực thước
“ Em đi khắp 4 phương trời
Không đâu lịch sự bằng người ở đây “

2-    Việc thưởng thức dân ca, hay loại hình nghệ thuật nào đó khán, thính giả THƯỚNG là chuyện “ nghìn xưa “, không phải chỉ có hôm nay.

Trong nghệ thuật ca trù xưa việc dùng thẻ tre để thướng cho những câu thơ hay, nhưng giọng hát ngọt, tiếng đàn đáy , tiếng phách v v. . . đã là một mỹ tục đẹp. Các cụ quy định thẻ tre là mấy xu, mấy hào, mấy đồng . . . sau khi hết canh hát, người trong giáo phường đếm thẻ trẻ mà quan viên “ném” vào tráp lĩnh thưởng. Thẻ âm Hán Việt là TRÙ nên các cụ đặt tên cho loại hình nghệ thuật này là CA TRÙ.

Xưa là vậy, nay việc THƯỚNG tiền cho người hát chúng tôi nghĩ cũng là một cách khích lệ, động viên không có gì đáng bàn.

3-    Thực ra, để hát được quan họ cho đúng bài bản, đúng lề lối thật không dễ chút nào. Đương Quan họ muốn ngồi chiếu hát được với nhau phải học hát vài năm. Tuy nhiên “ cơm áo không đùa với khách thơ “. Người đi ( học hát hoặc đi hát ) là tiền đi theo ( xăng xe, bỏ việc, cơm hàng cháo chợ v v . . . nghề chơi cũng biết bao vất vả khó khăn. Các nghệ sĩ chuyên nghiệp thì còn có đồng lương ( dù ít ỏi ) của Nhà nước chứ đương quan họ làng mấy ai có lương. Vì vậy, bên cạnh việc hát “ vui chơi “ gìn giữ vốn cổ của cha ông thì việc khán giả “ Thướng “ vừa là cách để động viên khích lệ, vừa là cách để mỗi cá nhân người xem góp một phần vào việc giúp Quan họ được trường tồn phát triển

 

TUY NHIÊN

Như trên đã đề cập, việc Thướng là nên rất nên làm. Nhưng việc Quan họ vừa hát thuyền hoặc hát đám, vừa ngửa nón nhận tiền gây rất nhiều tranh luận. Người cho rằng nhận tiền như thế mất đi vẻ thanh tao, lịch lãm của Quan họ, cũng có người nặng nề hơn hình thức như thế không khác gì hát rong kiếm sống v v . . .điều này dẫn đến một cuộc tranh luận khá gay gắt thời gian qua. Đặc biệt có địa phương chính quyền còn dùng từ “ Cấm “. Cấm hát quan họ ngửa nón xin tiền

Các nhân tôi nghĩ đúng là việc ngửa nón nhận tiền có cái gì đó không phù hợp trong lối chơi quan họ “ có tinh mới tường “, không phù hợp với vẻ thanh tao, lịch lãm của người quan họ. Hình thức này nhiều khi làm khán giả nhìn đương quan họ một cách khác . . .

 

ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP

Như trên tôi đã đề cập, việc THƯỚNG của khán, thính giả cho việc hát quan họ là nên khuyến khích, nhưng cũng không nên cổ vũ cho việc “ ngửa nón nhận tiền “. Trong phần trên tôi cũng đã kể về hình thức nhận thưởng rất thanh tao lịch làm. Đương nhiên, ngày nay không thể dùng thẻ tre như các cụ, nên chăng BTC các cuộc Liên hoan, giao lưu, các chủ trò canh hát, buổi hát, có thể phát hành một hình thức nào đó, ví dụ như miếng nhựa có đóng dấu hoặc ký tên của người tổ chức, rồi thông báo mỗi miếng nhựa ( hoặc mảnh giấy ) ấy có giả trị là 10-20-30 nghìn . . .  Người nghe, người xem, muốn THƯỚNG quan họ, tùy vào tấm lòng mua một hay nhiều miếng nhựa rồi bỏ vào nơi quy định. Sau đó đương quan họ khi tàn canh có thể đếm số miếng nhựa hoặc mảnh giấy có đóng dấu ký tên đó mà nhận tiền từ BTC.
Chúng tôi hiểu nói thì rất dễ, làm thì khó. Nhưng khó mấy cũng nên làm bởi nó tránh được được cách “ ngửa nón nhận tiền “ xem ra không phù hợp văn hóa của quan họ

Mấy suy nghĩ chân thành, nếu có gì không phải, ngày đầu xuân mới mong các liền anh liền chị, các bậc cây cao bóng cả, tao nhân mặc khách, đương quan họ đánh hai chữ đại xá. Hoan hỷ cho ạ!