Chân dung nghệ sĩ qua cảm nhận của khán giả Bùi Quang Thắng- NSƯT Bạch Tuyết

Nghệ sĩ  KIỀU BẠCH TUYẾT - Nhà hát chèo Việt Nam 

Sinh năm 1939, Nghệ An.

Thị Màu Bạch Tuyết

Cái tên Kiều Bạch Tuyết hẳn khiến không ít khán giả yêu chèo thấy ngỡ ngàng, xa lạ. Còn tìm trên google thì chỉ cho ra các kết quả về nghệ sĩ Bạch Tuyết bên cải lương. Điều này chỉ ra một thực tế đáng buồn của nghệ thuật chèo, đó là : do công tác bảo tồn chưa được chú trọng đúng mức mà không chỉ các vở diễn cổ, làn điệu cổ bị thất truyền mà ngay những nghệ sĩ tên tuổi đã từng một thời vàng son dẫu chưa xa song đã vội chìm vào quên lãng. 

Thông tin về Kiều Bạch Tuyết có thể tóm gọn lại như sau : sinh năm 1939, nổi danh với vai Thị Màu từ khi 17 tuổi, mất năm 1975, được truy phong danh hiệu NSUT năm 1984. Muốn tìm hiểu thêm về Kiều Bạch Tuyết chỉ còn cách dựa vào trí nhớ, dựa vào những hồi ức của những cây cao bóng cả cùng thời với bà tương tự cách ta dựa vào những âm thanh dội lại để dò độ sâu đáy bể. 

Giáo sư, NSND, đạo diễn Trần Bảng, nguyên Trưởng đoàn chèo Trung ương, người đã dàn dựng vở Quan Âm Thị Kính năm 1957 - (lần đầu tiên sau giải phóng QATK được dựng thành một vở diễn hoàn chỉnh chứ không chỉ là các trích đoạn do các cụ nghệ nhân biểu diễn) là người có thời gian dài trực tiếp làm việc với Kiều Bạch Tuyết đã nhiều lần chia sẻ những nhận xét về vai Thị Mầu của Kiều Bạch Tuyết : 

- "Bạch Tuyết là học trò (của cụ nghệ nhân Toái ở Hà Nam), luyện nghề ròng rã sáu tháng trời. Buổi ra mắt đầu tiên là một thành công vang động, vào đúng lúc Bạch Tuyết vừa mười bảy tuổi. Hiệu quả diễn xuất của Bạch Tuyết cho đến nay chưa ai đạt được." - bài "Chèo - nghệ thuật ngẫu hứng" đăng trong sách Về kịch hát sân khấu Việt Nam, NXB Sân khấu, 2001. 

- "...như chúng tôi đã làm với vai Thị Mầu của Kiều Bạch Tuyết. Truyền nghề chính là nghệ nhân Toái (Nam Định) bổ sung thêm những nét hay của Hoa Tâm và Năm Ngũ. Do cách làm này cùng với tài năng sẵn có của mình, Bạch Tuyết đã nổi lên là một Thị Mầu sáng giá nhất của thế kỷ 20." và ""Bạch Tuyết nổi danh với vai Thị Mầu từ năm 17 tuổi, Thị Mầu của Bạch Tuyết là đúc kết tinh hoa của vai Thị Mầu nhiều chiếng chèo, chủ yếu là chiếng Nam do bác Toái dạy. Trải qua 20 năm biểu diễn trong và ngoài nước Thị Mầu Bạch Tuyết vẫn giữ vị trí vô song. Đến nay nhìn trước sau có thể gọi là cô Thị Mầu thế kỷ." - bài "Những chặng đường nghệ thuật" trong sách "50 năm Nhà hát chèo Việt Nam 1951 - 2001 - Những chặng đường nghệ thuật", NXB Sân khấu, năm 2001. Bài viết đề ngày 22.10.2001 nghĩa là Giáo sư đã có cơ hội để xem các cô Thị Mầu khác từ các cụ nghệ nhân tới thời điểm đó. 

Trong một bài viết ca ngợi NSUT Thanh Trầm, một Thị Mầu lừng danh khác, người viết cũng không quên nhắc tới Kiều Bạch Tuyết :"...nhiều bạn đồng nghiệp có nhận xét, sau nghệ sĩ Kiều Bạch Tuyết ở đoàn chèo Trung ương lúc đó, vào thập kỷ 60 của thế kỉ trước, thì chỉ có Thanh Trầm của chèo Hà Nội là người thể hiện vai Thị Mầu hay nhất, đẹp nhất trong suốt hai thập kỷ liền từ 1960 đến 1980 ..." - bài "50 năm còn đó một Thị Mầu" - báo điện tử Đại Đoàn Kết ngày 02.04.2011. 

Thật đáng buồn, năm 1975, Kiều Bạch Tuyết vội ra đi khi tài năng còn đang còn đương độ chín. Nhưng tài năng của bà đã không bị quên lãng : năm 1984, 9 năm sau khi qua đời, Kiều Bạch Tuyết vẫn vinh dự là một trong số 9 nghệ sỹ chèo được phong danh hiệu NSUT và đó là đợt phong tặng danh hiệu nhà nước đầu tiên. 

Đó là tất cả những gì tôi biết về Kiều Bạch Tuyết. Được biết ngay cả nhà hát chèo Việt Nam nơi bà từng công tác, cũng không giữ được chút tư liệu băng hình biểu diễn nào của bà. Nhìn tấm ảnh đen trắng đã phai màu, trong đó bà sắm vai Thị Màu đang ghẹo tiểu Kính Tâm, một nụ cười rạng rỡ cùng cái liếc mắt rất "tình" bỗng như thấy một Thị Mầu tươi xinh, tình tứ với những bước chân dợn sóng và tà áo thắm màu cánh sen phấp phới, chao liệng.

Ngày 25.9.2015

QUANG THẮNG